Archiwum Państwowe w Kielcach

Zasób archiwum

Zasób Archiwum Państwowego w Kielcach to akta miast, gmin i cechów, administracji ogólnej i specjalnej, wymiaru sprawiedliwości, przedsiębiorstw oraz instytucji gospodarczych, a także szkół instytucji społecznych, stowarzyszeń, majątków ziemskich, osób i rodzin. Zakres chronologiczny zasobu to głównie XIX i XX wieku, choć najstarsze dokumenty datowane są na wiek XIV. Aby go Państwu przybliżyć, całość podzieliliśmy na pięć grup chronologicznych:

Okres staropolski: reprezentowany jest przez niewielką ilość materiałów archiwalnych. Na uwagę zasługują przede wszystkim: księgi wójtowskie miasta Janikowa (1771–1781) i miasta Tarłowa (1771–1811); akta rodziny Skotnickich (1563–1774); akta Brzuchowskich (1771–1729); wypisy z akt grodzkich (1764–1783); dokumenty dotyczące dóbr z terenu województwa kieleckiego (1378–1739); księgi metrykalne parafii rzymskokatolickiej w Szewnej (1695–1797) oraz w Koniecpolu (1582–1775) czy wreszcie dokumenty Sądu Wiejskiego wsi Świątniki pow. sandomierskiego (1518–1810). Dokumenty z tego okresu można również spotkać wśród akt cechowych, rodów i rodzin, a szczególnie Małachowskich z Białaczowa, gdzie znajdują się mowy sejmowe z okresu Sejmu Czteroletniego.

Okres rozbiorowy: to podstawy zasobu Archiwum. W wyniku transformacji zmian ustrojowych i terytorialnych miasta Kielce zyskało status stolicy guberni na terenie, której ukonstytuowały się organy administracji państwowej szczebla (wojewódzkiego) gubernialnego, powiatowego i gminnego; administracji specjalnej, wymiaru sprawiedliwości, wojska, policji, itp. W tej plejadzie aktotwórców szczególne miejsce zajmują: Rząd Gubernialny Radomski (1807–1866), Rząd Gubernialny Kielecki (1862, 1867–1915, 1918), Zarząd Powiatowy Kielecki (1866–1915), Kielecki Gubernialny Urząd ds. Powinności Wojskowej (1839, 1874–1915, 1917), Izba Skarbowa w Kielcach (1869–1918), Urząd Gubernialny Kielecki ds. Włościańskich (1864–1917), Tymczasowy Generał Gubernator Guberni Kieleckiej (1905–1909), Naczelnik Wojskowy Powiatu Kieleckiego (1872–1917). Administracja szkolna reprezentowana jest przez Kielecką Dyrekcję Szkolną (1809, 1864–1917) jak również Kieleckie Gimnazjum Męskie w Kielcach (1845, 1862–1915). Wśród aktotwórców wymiaru sprawiedliwości szczególne miejsce zajmuje Sąd Okręgowy w Kielcach (1876–1915), Prokurator Cywilny przy Trybunale Cywilnym w Kielcach (1810–1876) oraz sądy gminne do 1914 r. Ciekawym i kompletnym zespołem jest zespół Akta gminy Topola z lat 1839–1954. Nie można pominąć w tym zestawieniu wartościowych i licznie występujących akt stanu cywilnego: parafii rzymskokatolickich, wyznania mojżeszowego, prawosławnego i ewangelicko-augsburskiego.

Okres międzywojenny: wybitne miejsce należy przypisać Urzędowi Kieleckiemu I (1916, 1919–1939), reprezentującemu organ administracji ogólnej II instancji, którego materiały archiwalne odwzorowują i potwierdzają rozwój życia społecznego na terenie województwa we wszystkich niemalże dziedzinach. Na poziomie powiatu wymienić należy Starostwo Powiatowe Kieleckie I (1919–1939). Obok organów administracji ogólnej tworzona była i działała równolegle administracja specjalna reprezentowana m.in. przez Okręgowy Urząd Ziemski w Kielcach (1919–1933), skupiający w swojej gestii sprawy obrotu ziemią, parcelacji i komasacji gruntów, czy też Dyrekcję Odbudowy w Kielcach i powiatowe biura odbudowy (1919–1923), zajmujące się odbudowa zniszczonych podczas wojny gospodarstw. Reprezentantami instytucji wymiaru sprawiedliwości są: Sąd Okręgowy w Kielcach (1917–1939), sądy pokoju (1917–1929), sądy grodzkie (1928–1939), a także Więzienie w Kielcach (1919–1945) oraz więzienia z obszaru województwa kieleckiego.

Biorąc pod uwagę fakt, że w archiwach państwowych niewiele zachowało się materiałów ilustrujących dzieje polskiego przemysłu cukrowniczego, z uwagą należy odnieść się do następujących zespołów: Cukrownia" Łubna" w Kazimierzy Wielkiej (1870–1950), dokumentujący działalność fabryki założonej w 1845 roku przez hr. Franciszka Łubieńskiego, która po znacznych reorganizacjach prosperuje do dzisiaj oraz Częstocickie Towarzystwo Fabryk Cukru Spółka Akcyjna-Cukrownia "Częstocice" (1871–1944). Interesujące dokumenty zawierają zespoły: Kolej Wąskotorowa Działowska (1923–1925) oraz Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych (1877–1945), Liga Morska i Kolonialna w Iłży (1934–1939).

Okres II wojny światowej: okres, w odniesieniu, do którego baza źródłowa jest bardzo skromna. Z działających urzędów wymienić należy: Urząd Ziemski w Radomiu (1932, 1940–1944/45), Zbiór gromadzkich ksiąg wytwórczości rolniczej powiatu kieleckiego (1940–1943), Starostwo Powiatowe w Końskich (1942–1943), Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych w Kielcach (1941–1944), Biuro Techniczne w Kielcach (1941–1944), Policję Państwową w Opocznie (1940–1943), Urząd Szkolny Kielecki (1939–1944). Zestawienie niniejsze należy uzupełnić bardzo ciekawymi zbiorami dokumentów w tym: Zbiór Tadeusza Piwońskiego (1939–1942), Zbiór dotyczący mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” (1939–1940), Dar Aleksandra Siwka o organizacji Polska Niepodległa (1940–1944, 1957), Tajne nauczanie w powiatach kieleckim, radomskim, częstochowskim i sandomierskim (1939–1945) oraz Armii Krajowej Okręgu Kieleckiego – Obwód Jędrzejowski (1939–1940).

W zespołach takich jak: Związek Gmin w Busku (Gemeindeverband in Busko) (1939–1945), Urząd Skarbowy w Busku (Steueramt in Busko) (1940–1945), Starostwo Powiatowe w Busku (Kreishauptmann in Busko) (1940–1945) znaleźć można informacje na temat funkcjonowania okupacyjnej administracji niemieckiej.

Wśród dokumentacji dotyczącej instytucji społecznych bardzo ważną rolę odgrywają następujące zespoły archiwalne: Polski Komitet Opiekuńczy w Busku (1940–1945), Powiatowy Komitet Opieki Społecznej w Busku (1944–1949), Powiatowy Komitet Opieki Społecznej w Pińczowie (1945–1949). Oprócz wartości historycznej, akta stanowią potwierdzenie represji okupanta niemieckiego wobec obywateli polskich.

Okres powojenny: charakteryzuje się trzema cezurami ustrojowymi, zawierającymi w latach 1944/45–1950, 1950–1973/75, 1975–1990, przy czym dominującą rolę odgrywały instytucje rad narodowych szczebla wojewódzkiego, powiatowego, gromadzkiego i gminnego: Wojewódzka Rada Narodowa w Kielcach (1944–1950), Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach (1950–1974), Wojewódzka Rada Narodowa w Kielcach (1974–1990). W okresie dualizmu administracji w latach 1944–1950, funkcjonowały równolegle do rad narodowych urzędy administracji państwowej ogólnej i specjalnej szczebla wojewódzkiego i powiatowego: Urząd Wojewódzki Kielecki II (1944–1950), któremu podlegały starostwa powiatowe, Wojewódzki Urząd Ziemski w Kielcach (1944–1947), Państwowy Urząd Repatriacyjny – Oddział Wojewódzki w Kielcach (1945–1951), Wojewódzki Urząd Informacji i Propagandy w Kielcach (1945–1947), Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Kielcach (1945–1950), Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym - Delegatura w Kielcach (1945–1954), Kuratorium Okręgu Szkolnego w Kielcach (1945–1950), Izba Przemysłowo–Handlowa w Częstochowie (1945–1950), Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej – Zespół Delegacyjny w Kielcach (1945–1951). Stosunkowo licznie reprezentowane są w tym okresie jednostki organizacyjne resortu sprawiedliwości: Sąd Okręgowy w Kielcach (1945–1950), Sąd Wojewódzki w Kielcach (1950–1976), Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach (1946–1956), Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Kielcach (1946–1955). Wśród przedsiębiorstw i instytucji gospodarczych na uwagę zasługują: Kielecka Fabryka Pomp "Białogon" w Kielcach (1816–1967), Kopalnia Pirytu "Staszic" w Rudkach k/Kielc (1938, 1945–1974), Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach ([1931] 1948–1999), Ośrodek Badawczo-Rozwojowy "Skarżysko" w Skarżysku–Kamiennej (1971–2005),

Zarząd Wojewódzki Związku Samopomocy Chłopskiej w Kielcach (1944–1956). Wśród instancji partyjnych wymienić należy KW PPR w Kielcach (1945–1948), WK PPS w Kielcach (1945–1948), KW PZPR w Kielcach (1948–1990), struktury powiatowe, miejskie, gromadzkie, miejsko-gminne i gminne. Organizacje młodzieżowe reprezentowane są przez Zarząd Wojewódzki ZMP w Kielcach (1948–1956), Zarząd Wojewódzki ZMS w Kielcach i jednostki podległe (1957–1976, 83), Zarząd Wojewódzki ZMW w Kielcach i jednostki podległe (1958–1975), Zarząd Wojewódzki ZSMP w Kielcach i jednostki podległe (1973–1990). Nie można pominąć ważnych w aspekcie gospodarczym materiałów archiwalnych zlikwidowanych zjednoczeń w tym Kieleckie Zjednoczenie Budownictwa w Kielcach (1950,1962–1982), Zjednoczenie Technicznej Obsługi Rolnictwa w Kielcach (1950, 1959–1982) jak również wojewódzkich związków spółdzielczych m.in. Wojewódzki Związek Spółdzielni Rolniczych w Kielcach (1949–1989), Wojewódzki Związek Spółdzielni Mieszkaniowych w Kielcach (1952–1990).

Rok 1950 to krańcowa chronologia zespołów akt miast. Z zasobu wymienić należy: Akta miasta Kielce (1803–1950, 1952), Akta miasta Chęciny (1787–1950), Akta miasta Przedborza (1822–1943), Akta miasta Iłży ([1824] 1915–1945 [1949]), Akta miasta Buska (1896–1950), Akta miasta Jędrzejowa (1875–1950).

Metryczka

Metryczka
Wytworzono:2015-05-06 11:44przez:
Opublikowano:2015-05-06 14:11przez:
Zmodyfikowano:2025-02-20 14:10przez:
Podmiot udostępniający: Archiwum Państwowe w Kielcach
Odwiedziny:71787

Rejestr zmian

  • [2025-02-20 14:10:49]m
  • [2022-12-09 08:39:12]m