„Sprawiedliwi wśród narodów świata z terenu byłego województwa kieleckiego”

8 lipca 2024

Sejm Rzeczypospolitej ustanowił 2024 Rokiem Rodziny Ulmów. Przygotowana przez Archiwum Państwowe w Kielcach wystawa wpisuje się w obchody pamięci beatyfikowanej Rodziny Ulmów, ale również w pamięć wszystkich osób pomagających ludności żydowskiej w okresie okupacji.

Widoczny udział archiwistów w sprawie ocalenia od zapomnienia bohaterskich czynów Polaków ratujących Żydów zaznaczył się mocno w ogólnopolskiej kwerendzie prowadzonej również przez Archiwa Państwowe w latach 2005-2015 w ramach programu INDEX Polaków represjonowanych za pomoc Żydom w latach II wojny światowej. W ubiegłym roku uwieńczeniem tej pracy była publikacja wydana przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych Biografie Sprawiedliwych, przygotowana przez Archiwa Państwowe w związku z beatyfikacją Rodziny Ulmów 10 września 2023 r.

Zawartość prezentowanej wystawy stanowią materiały archiwalne dotyczące wybranych Polaków pomordowanych przez okupanta za pomoc udzielaną ludności żydowskiej w latach 1939-1945 oraz dokumentację powstałą po zakończeniu II wojny światowej w celu upamiętnienia i potwierdzenia tego ludobójstwa na terenie byłego województwa kieleckiego. Tą ostatnią stanowią kwestionariusze mogił masowych zamordowanej ludności pomagającej Żydom w gminie Ciepielów, wraz z przepisami, które były podstawą do sporządzania ewidencji grobów tuż po 1945 r. Wiele lat później, bo w latach 90. XX stulecia, mord 27 tys. Żydów z kieleckiego getta i „Sprawiedliwych” z terenu województwa kieleckiego uczczono wzniesieniem pamiątkowego pomnika i „muru pamięci sprawiedliwych” przy byłej synagodze żydowskiej w Kielcach.

Część informacji o tych bohaterach poprzedzają fragmenty wspomnianej publikacji Archiwów Państwowych, które rozwinięto o kolejne dokumenty z akt więzienia w Kielcach z okresu 1942-1943. Dotyczą one osób publikowanych Biografiach Sprawiedliwych. Przy każdej z tych ofiar tragicznych czasów okupacji niemieckiej staraliśmy się załączyć przybliżające ich dokumenty. Są one w większości powtarzalne zgodnie z prowadzoną więzienną dokumentacją. Zapoznanie się z losem każdego z nich wzbudza duże emocje i głębokie przemyślenia, które pozwalają na uświadomienie sobie zagrożeń wynikających z istniejących przecież współcześnie reżimów totalitarnych. Niemieckie słowo „todesstrafe” (kara śmierci) zamieszczone w większości dokumentów pozostałych po „sprawiedliwych” pozwala wciąż zadawać sobie pytanie Chaima Chefera zamieszczone na wspomnianym kieleckim pomniku: „Ja słyszę ten tytuł i staram się o tych ludziach myśleć, co chronili mnie. Ja pytam i pytam: – O na miły Bóg, czy ja bym na ich miejscu tak uczynić mógł?”.

Przygotowali:

Łukasz Guldon, Paulina Kaleta

Galeria zdjęć

1. Projekt tablicy informacyjnej z inicjatywy budowy pomnika pamięci pomordowanych Żydów i Polaków udzielających im pomocy w okresie okupacji, Wojewódzki Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kielcach, sygn. 5
2. Strona tytułowa publikacji Biografie Sprawiedliwych pod red. Anny Krochmal i Pawła Pietrzyka, NDAP, Warszawa 2023. Książka powstała z udziałem i zaangażowaniem archiwistów z sieci Archiwów Państwowych
3. Biografie Sprawiedliwych to publikacja przygotowana w związku z beatyfikacją rodziny Ulmów w dniu 10 września 2023 r.
4. Fragment publikacji Biografie Sprawiedliwych dotyczący Mariana i Feliksy Brzozowskich z Kielc
5. Karta więźnia Mariana Brzozowskiego, Więzienie w Kielcach, sygn. 1498
6. Karta więźnia Mariana Brzozowskiego, rysopis osadzonego, Więzienie w Kielcach, sygn. 1498
7. Dokument z akt więźnia Mariana Brzozowskiego, Więzienie w Kielcach, sygn. 1498
8. Dokument z akt więźnia Mariana Brzozowskiego wraz z aresztowanymi z nim Feliksą Brzozowską i Stanisławą Górniak, Więzienie w Kielcach, sygn. 1498
9. Dokument z akt więźnia Mariana Brzozowskiego, Więzienie w Kielcach, sygn. 1498
10. Księga depozytów zatrzymanych, depozyt Jana Mariana Brzozowskiego, data zatrzymania i stracenia są zgodne z danymi osadzonego Mariana Brzozowskiego, Więzienie w Kielcach, sygn. 1152
11. Karta więźniarki Feliksy Brzozowskiej, Więzienie w Kielcach, sygn. 1494
12. Karta więźniarki Feliksy Brzozowskiej, rysopis osadzonej, Więzienie w Kielcach, sygn. 14
13. Dokument z akt więźniarki Feliksy Brzozowskiej, Więzienie w Kielcach, sygn. 1494
14. Dokument z akt więźniarki Feliksy Brzozowskiej wraz z aresztowanymi: Marianem Brzozowskim i Stanisławą Górniak, Więzienie w Kielcach z opisem 1-3 todestrafe – kara śmierci, sygn. 1494
15. Fragment publikacji Biografie Sprawiedliwych dotyczący Marii Sowiar-Chodnikiewicz z Kielc
16. Akta Marii Sowiar-Chodnikiewicz, Zbiór Marii Chodnikiewicz, sygn. 4
17. Akta Marii Sowiar-Chodnikiewicz, życiorys, Zbiór Marii Chodnikiewicz, sygn. 4
18. Akta Marii Sowiar-Chodnikiewicz, życiorys, Zbiór Marii Chodnikiewicz, sygn. 4
19. Akta Marii Sowiar-Chodnikiewicz, dokument nadania Medalu „Sprawiedliwej wśród narodów świata”, Zbiór Marii Chodnikiewicz, sygn. 4
20. Akta Marii Sowiar-Chodnikiewicz, dokument nadania Medalu „Sprawiedliwej wśród narodów świata”, Zbiór Marii Chodnikiewicz, sygn. 4
21. Fragment publikacji Biografie Sprawiedliwych dotyczący Stanisława Furmanka z Daleszyc
22. Karta więźnia Stanisława Furmanka, Więzienie w Kielcach, sygn. 2180
23. Karta więźnia Stanisława Furmanka, rysopis osadzonego, Więzienie w Kielcach, sygn. 2180
24. Dokument z akt więźnia Stanisława Furmanka, rachunek apteczny za leki dla więźnia, Więzienie w Kielcach, sygn. 2180
25. Dokument z akt więźnia Stanisława Furmanka, zestawienie aresztowanych z Daleszyc, Więzienie w Kielcach, sygn. 2180
26. Fragment publikacji Biografie Sprawiedliwych dotyczący Stanisławy Górniak z Kielc
27. Karta więźniarki Stanisławy Górniak, Więzienie w Kielcach, sygn. 927
28. Karta więźniarki Stanisławy Górniak, rysopis osadzonej, Więzienie w Kielcach, sygn. 927
29. Dokument z akt więźniarki Stanisławy Górniak wraz z aresztowanymi: Marianem Brzozowskim i Feliksą Brzozowską, Więzienie w Kielcach, sygn. 927
30. Dokument z akt więźniarki Stanisławy Górniak, list ojca zamordowanej Wincentego Górniaka do naczelnika więzienia z prośbą o zwrot rzeczy osobistych córki, Więzienie w Kielcach, sygn. 927
31. Dokument z akt więźniarki Stanisławy Górniak, list ojca zamordowanej Wincentego Górniaka do naczelnika więzienia z prośbą o zwrot rzeczy osobistych córki, Więzienie w Kielcach, sygn. 927
32. Karta więźnia Wacława Stradowskiego, Więzienie w Kielcach, sygn. 984
33. Karta więźnia Wacława Stradowskiego, rysopis osadzonego, Więzienie w Kielcach, sygn. 984
34. Dokument z akt więźnia Wacława Stradowskiego skazanego na śmierć wraz z mamą Marią Stradowską, Więzienie w Kielcach, sygn. 984
35. Dokument z akt więźnia Wacława Stradowskiego, list z więzienia do siostry z nadzieją na przeżycie, Więzienie w Kielcach, sygn. 984
36. Dokument z akt więźnia Wacława Stradowskiego, list z więzienia do siostry z nadzieją na przeżycie, Więzienie w Kielcach, sygn. 984
37. Dokument z akt więźnia Wacława Stradowskiego, list z więzienia do siostry z nadzieją na przeżycie, Więzienie w Kielcach, sygn. 984
38. Fragment publikacji Biografie Sprawiedliwych dotyczący Jana Witkosia ur. w Sępichowie gm. Grotniki, pow. Busko-Zdrój
39. Księga więźniów (skorowidz), wpis na nazwisko Jan Witkoś – stracony 20.VII.1943 r., Więzienie w Kielcach, sygn. 1138
40. Księga główna więźniów śledczych z lat 1941-1943, wpis na nazwisko Jan Witkoś, Więzienie w Kielcach, sygn. 1146
41. Karta więźnia Wacława Jana Witkosia, Więzienie w Kielcach, sygn. 2225
42. Karta więźnia Jana Witkosia, rysopis osadzonego, Więzienie w Kielcach, sygn. 2225
43. Dokument z akt więźnia Jana Witkosia, Więzienie w Kielcach, sygn. 2225
44. Dokument z akt więźnia Jana Witkosia, list z więzienia do rodziny, Więzienie w Kielcach, sygn. 2225
45. Dokument z akt więźnia Jana Witkosia, list z więzienia do rodziny, Więzienie w Kielcach, sygn. 2225
46. Fragment publikacji Biografie Sprawiedliwych dotyczący zamordowania rodzin Kowalskich, Kosiorów i Obuchiewiczów z Ciepielowa za pomoc Żydom
47. Instrukcja w sprawie cyfrowej rejestracji szkód, dokonywanej z urzędu, Akta gminy Ciepielów, sygn. 73
48. Instrukcja w sprawie cyfrowej rejestracji szkód, dokonywanej z urzędu, Akta gminy Ciepielów, sygn. 73
49. Kwestionariusz o egzekucjach masowych i grobach masowych w gminie Ciepielów za pomoc udzielaną Żydom, Akta gminy Ciepielów, sygn. 73
50. Kwestionariusz o egzekucjach masowych i grobach masowych w gminie Ciepielów za pomoc udzielaną Żydom, Akta gminy Ciepielów, sygn. 73
51. Kwestionariusz o egzekucjach masowych i grobach masowych w gminie Ciepielów za pomoc udzielaną Żydom, Akta gminy Ciepielów, sygn. 73
52. Kwestionariusz o egzekucjach masowych i grobach masowych w gminie Ciepielów za pomoc udzielaną Żydom, Akta gminy Ciepielów, sygn. 73
53. Wniosek o zaopiniowanie projektu pomnika pamięci 27000 Żydów z kieleckiego getta oraz ratujących Żydów usytuowanego przed budynkiem byłej synagogi w Kielcach, 1996 r., Wojewódzki Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kielcach, sygn. 5
54. Wniosek o zaopiniowanie projektu pomnika pamięci 27000 Żydów z kieleckiego getta oraz ratujących Żydów usytuowanego przed budynkiem byłej synagogi w Kielcach, 1996 r., Wojewódzki Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kielcach, sygn. 5
55. Plan usytuowania pomnika, Wojewódzki Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kielcach, sygn. 5
56. Plan usytuowania pomnika, Wojewódzki Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kielcach, sygn. 5
57. Projekt muru pamięci „Sprawiedliwych” z tabliczkami nazwisk Polaków z terenu byłego województwa kieleckiego
58. Lista „Sprawiedliwych” z terenu województwa kieleckiego, których dane zamieszczono na pamiątkowych tabliczkach muru pamięci
59. Lista „Sprawiedliwych” z terenu województwa kieleckiego, których dane zamieszczono na pamiątkowych tabliczkach muru pamięci
60. Lista „Sprawiedliwych” z terenu województwa kieleckiego, których dane zamieszczono na pamiątkowych tabliczkach muru pamięci

Metryczka
Wytworzono:	2024-07-08 13:39	przez:
Opublikowano:	2024-07-08 14:24	przez: AK
Zmodyfikowano:	2024-07-08 14:24	przez: AK
Podmiot udostępniający:	Archiwum Państwowe w Kielcach
Odwiedziny:	784

[2024-07-08 14:24:28]AKm
[2024-07-08 13:38:45]AKn

Archiwum Państwowe w Kielcach - „Sprawiedliwi wśród narodów świata z terenu byłego województwa kieleckiego”

Serwis Służby Cywilnej

Materiały archiwalne AP Kielce dostępne online