Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką prywatności. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce. Zamknij Zamknij

Informacje

„Źródła do dziejów ludności żydowskiej w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach” (do 1939 roku).

Akta dotyczące ludności żydowskiej w AP w Kielcach zostały wytworzone w różnych okresach historycznych przez władze administracji państwowej, samorządowej, szkolnej, sądowej oraz przez żydowskie gminy wyznaniowe.

Pierwsze z nich pochodzą jeszcze z okresu staropolskiego. Są one przechowywane w aktach zespołu archiwalnego Archiwum Ordynacji Myszkowskich. Najstarszy z nich to dokument z 1659 r. wydany w Pińczowie przez Franciszka Myszkowskiego starostę korytnickiego zezwalający Dawidowi Józefowiczowi na osiedlenie się w Pińczowie, kupno domu, warzenie piwa i prowadzenie handlu. W zasobie archiwalnym zachowały się też inwentarze miasta Pińczowa z 1769 i 1789 roku, w których uwzględniono domy katolickie i żydowskie oraz liczbę gospodarzy.

Znajdujemy tu także jednostkę archiwalną dotyczącą pożyczki udzielonej księdzu Józefowi Dobrakowskiemu proboszczowi kościoła młodzawskiego przez kahał pińczowski na utrzymanie przy kościele młodzawskim trzech misjonarzy w 1738 r.

W pierwszej połowie XIX wieku materiały dotyczące ludności żydowskiej to między innymi: Rząd Gubernialny Radomski, Dyrekcja Ubezpieczeń, Akta gminy Bodzentyn.

W aktach Rządu Gubernialnego Radomskiego zachowały się opisy topograficzno-statystyczne miast województwa krakowskiego z 1820 roku. Opisy te uwzględniają między innymi liczbę mieszkańców z podziałem na wyznanie i zawody. W zespole tym znajdują się także tabele prestacyjne, w których odczytać można nazwiska ludności żydowskiej. W aktach Dyrekcji Ubezpieczeń zachowały się plany synagog, domów modlitwy oraz szkół, z których korzystali mieszkańcy wyznania mojżeszowego. Listy imienne Żydów znajdują się również w aktach Asesora Ekonomicznego Okręgu Olkuskiego, Naczelnika Wojennego Rewiru Samsonowskiego i Naczelnika Powiatu Opoczyńskiego

Dla okresu obejmującego lata 1867-1914 informacji o liczebności i sytuacji społeczno-gospodarczej dostarczają przed wszystkim akta zespołów Rząd Gubernialny Kielecki i Kancelaria Gubernatora Kieleckiego. W zespołach tych występują między innymi informacje odnoszące się liczby ludności w poszczególnych miastach i osadach guberni kieleckiej, wysiedlania z tychże osad, zmiany wyznania, służby wojskowej czy funkcjonowania dozorów i okręgów bożniczych. Materiały archiwalne z tego okresu to również akta Zarządów Powiatowych natomiast w zespole archiwalnym: Kancelaria Gubernatora Kieleckiego odnaleźć można także materiały dotyczące emigracji Żydów do Prus, Francji, Brazylii i Stanów Zjednoczonych.

Informacji na temat edukacji ludności żydowskiej w II połowie XIX wieku dostarcza z kolei Kielecka Dyrekcja Szkolna. Znajdujemy tu dane o organizacji szkół religijnych, kahalnych i prywatnych przez gminy żydowskie oraz akta osobowe nauczycieli, również wyznania mojżeszowego.

Źródła do dziejów Żydów w okresie I wojny światowej występują częściowo w zespołach takich jak: Rząd Gubernialny Kielecki, Kancelaria Gubernatora Kieleckiego, aktach miasta Kielc, miasta Opoczna, gminy Bodzentyn oraz C. i K. Komendy Powiatowe w Jędrzejowie, Kielcach, Kozienicach, Opatowie, Opocznie, Pińczowie, Radomiu, Sandomierzu, Włoszczowie i Wierzbniku. Należą do nich zapisy dokumentujące składy rad miejskich i samorządu powiatowego, do których wybierano także przedstawicieli wyznania mojżeszowego oraz dokumentacja wyborów członków okręgów bożniczych w Działoszycach, Pińczowie, Koszycach, Wiślicy, Szydłowie i Chmielniku, statuty towarzystw.

Na uwagę zasługują także spisy miejscowości zgromadzone w aktach powiatowych. Zawarte w nich dane określają liczbę i zajęcia ludności. Z 1916 r. zachował się także wykaz osób mających koncesje na prowadzenie księgarń, drukarń, gazet oraz prośby o możliwość zakładania stowarzyszeń i statuty tychże.

Materiały dotyczące ludności żydowskiej w okresie II Rzeczpospolitej to przede wszystkim akta wytworzone przez administrację państwową i samorządową, czyli akta Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego I, akta starostw powiatowych, miast i gmin. Akta te podzielić można na dotyczące gmin wyznaniowych, działalności stronnictw, stowarzyszeń i związków, udziału ludności żydowskiej w życiu władz samorządowych, przemyśle, handlu rzemiośle i rolnictwie.

W aktach Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego I zachował się wykaz gmin, jak również akta dotyczące wyborów rabinów i podrabinów. W wykazach dotyczących rabinów znajdujemy na przykład - imię i nazwisko rabina, rok, miejsce urodzenia, imiona rodziców, narodowość, wykształcenie, stan rodzinny, przez jaką władzę został zatwierdzony, poprzednie stanowisko, odznaczenia i opinie o działalności społecznej i politycznej

W powyższych archiwaliach zachowały się także liczna dokumentacja finansowa gmin wyznaniowych. Znajdujemy tam sprawozdania z wykonania budżetu, wyjaśnienia do nich, listy płatników składek i osób zwolnionych z ich płacenia, operaty budżetowe, opisy stanu posiadania gminy.

W aktach zespołu: Starostwo Powiatowe Kieleckie I, podobnie, jak w aktach zespołu: Urząd Wojewódzki Kielecki I, znajduje się również duża grupa akt dotyczących rejestracji stowarzyszeń i towarzystw żydowskich o charakterze kulturalnym, sportowym, dobroczynnym i rzemieślniczym. Zachowały się tu także archiwalia dokumentujące istnienie i funkcjonowanie żydowskich związków zawodowych: piekarzy, krawców, szewców, rzeźników itp. W materiałach archiwalnych  tego okresu zachowały się między innymi informacje o składach zarządów, statuty, protokoły z zebrań.

Ludność żydowska zaznaczyła swe istnienie również w przemyśle i handlu. Należały do niej tartaki, garbarnie oraz liczne większe i mniejsze fabryki. Akta czeladnicze i mistrzowskie przechowywane są z kolei w zespole archiwalnym: Izba Rzemieślnicza w Kielcach.

Dane o ludności żydowskiej występują także w aktach miast np. protokołach posiedzeń rad miejskich, spisach wyborców do rad miejskich, sejmu i senatu. Wykazy te zawierają dane osobowe, adres zamieszkania, wyznanie oraz zawód.

W zespołach archiwalnych: Urząd Wojewódzki Kielecki I i Starostwo Powiatowe Kieleckie I przechowywana jest duża grupa akt dotycząca zakładania cechów w miastach województwa kieleckiego. W jednostkach tych znajdujemy statuty i nazwiska założycieli. Najczęściej występujące cechy to: cechy malarzy, metalowców, cukierników, piekarzy, tapicerów, szewców, krawców czy stolarzy.

W zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach znajdziemy również archiwalia mówiące o tym, iż wśród ludności żydowskiej znajdowali się także tacy, którzy zajmowali się działalnością związaną z rolnictwem. Materiały takie znajdujemy zarówno w aktach gmin, jak i przede wszystkim w aktach Okręgowego Urzędu Ziemskiego, gdzie wśród rejestrów nabywców parcelowanej w tym okresie ziemi, znajdujemy nazwiska ludności żydowskiej. W aktach Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego I znajdziemy z kolei dane o dzierżawcach stawów i hodowaniu ryb przez ludność żydowską.

Osobną grupą archiwaliów są księgi stanu cywilnego okręgów bożniczych utworzonych głównie w 1826 roku, choć część okręgów powstawała w okresie późniejszym - Wcześniej akta stanu cywilnego wyznań niechrześcijańskich rejestrowane były w księgach parafii rzymskokatolickich. Akta te pozwalają na ustalenie struktury zawodowej ludności żydowskiej oraz na tworzenie ich genealogii, choć wspomnieć należy, że wyznania niechrześcijańskie nie przestrzegały przepisów o terminowym zgłaszaniu urodzeń, małżeństw i zgonów.

                                                                      

Przygotowanie materiałów: Bartłomiej Gierasimowicz.

Metryczka

Metryczka
Wytworzono:2022-07-12 09:40przez:
Opublikowano:2022-07-12 00:00przez: AK
Zmodyfikowano:2022-07-20 09:09przez: AK
Podmiot udostępniający: Archiwum Państwowe w Kielcach
Odwiedziny:3922

Rejestr zmian

  • [2022-07-20 09:09:56]AKm
  • [2022-07-12 10:55:54]AKm
  • [2022-07-12 09:32:33]AKn