Archiwum Państwowe w Kielcach

Rok 2016 - Rokiem Cichociemnych

Uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 grudnia 2015 r. dla uczczenia 75. rocznicy pierwszego zrzutu do walki w okupowanej Polsce Cichociemnych – Spadochroniarzy Związku Walki Zbrojnej /Armii Krajowej/, który nastąpił w nocy z 15 na 16 lutego 1941 roku, rok 2016 ogłoszono Rokiem Cichociemnych – ludzi, którzy stanowili elitę Polskich Sił Zbrojnych. „Z uwagi na fakt, iż ich zasługi w bojach o niepodległość Polski były niezwykłe, a wyczyny wojenne wyjątkowe, powinni znaleźć się na stałe w panteonie naszych bohaterów narodowych” brzmi Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

Do końca 1944 roku na obszar Polski zrzuconych zostało 316 Cichociemnych, z których 112 oddało życie za wolną Ojczyznę. Oto jeden z nich:

Kpt. Stanisław Mateusz Winter „Stanley” urodził się 9 lutego 1908 r. w Nowym Sączu. W 1927 r. ukończył nowosądeckie Państwowe Gimnazjum nr 2 im. Bolesława Chrobrego, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1929 r. wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Krakowie, a po przejściu do rezerwy pracował w Urzędach Skarbowych w Nowym Sączu i Limanowej.

Przed wybuchem II wojny światowej, 30 maja 1939 r. został zmobilizowany i rozpoczął służbę w Batalionie Obrony Narodowej „Limanowa”, w składzie którego rozpoczął walkę w wojnie obronnej 1939 r., Następnie walczył w składzie Batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza „Żytyń”. Następnie powrócił do Nowego Sącza, i w listopadzie 1939 rozpoczął pracę w Urzędzie Skarbowym w Limanowej. Obawiając się aresztowania 22 listopada 1939 r. przez Węgry, przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do II batalionu Szkoły Podchorążych w Camp de Coëtquidan. Po klęsce Francji, w czerwcu 1940 r. znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie służył w 5. kompanii II batalionu 2. Brygady Strzelców, a potem w 4. Brygadzie Kadrowej Strzelców oraz 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Odbył szkolenie dywersyjne w Audley End i 19 stycznia 1942 r. został zaprzysiężony na rotę Armii Krajowej w Oddziale VI Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych. W nocy 1/2 września 1942 r. S.M. Winter został zrzucony na teren Polski w ramach akcji krypt. „Chickenpox”. Po okresie aklimatyzacji, w październiku 1942 r. dostał przydział do Inspektoratu Rejonowego Południowego Okręgu Nowogródzkiego AK, gdzie w styczniu 1943 r. objął stanowisko komendanta Obwodu AK Nieśwież krypt. „Strażnica”. Zgrupowanie to przejawiało dużą aktywność, szczególnie w utrudnianiu zaopatrzenia frontu wschodniego, niszcząc obiekty kolejowe i środki transportu. Wobec zbliżania się Armii Czerwonej, Stanisław Mateusz Winter - „Stanley” zdecydował się wzmocnić stan liczbowy podległych mu oddziałów i ogłosił werbunek ochotników. Pierwszy termin mobilizacji nie doszedł do skutku. W następnym, 25 czerwca 1944 r. na punkcie zbornym pod Nieświeżem stawiły się dwie kompanie, z którymi „Stanley” ruszył w stronę Puszczy Nalibockiej, lecz 27 czerwca 1944 r. w miejscowości Nowa Mysz k. Baranowicz, oddział ten został otoczony i rozbrojony przez NKWD. Pozbawionych broni, po spisaniu personaliów, puszczono do domów, lecz 30 czerwca 1944 r. zostali ponownie otoczeni. Tym razem zatrzymano ich i wywieziono do łagru w Szuji (ok. 400 km za Moskwą, w obwodzie iwanowskim). „Stanley” wprowadził tam stan biernego oporu wobec Rosjan. Żołnierze utrzymywali, że nie znają języka rosyjskiego. Odmawiali przyjęcia umundurowania radzieckiego i przyjmowania posiłków. Przede wszystkim jednak odmówili przysięgi na wierność ZSRR i skierowali petycję do dowództw Armii Czerwonej i „ludowego” Wojska Polskiego, informującą o sytuacji, w jakiej się znajdują. Odezwa poskutkowała. Polaków przeniesiono do Białegostoku i włączono do tworzącej się wówczas 9.Dywizji Piechoty II Armii Wojska Polskiego. Kpt. „Stanley” pod konspiracyjnym nazwiskiem „Jan Hryniewicz” został dowódcą 3. kompanii I batalionu 26. pp 9. DP II Armii Wojska Polskiego. 9. DP została rozmieszczona pomiędzy Łukowem a Siedlcami. Przebywali tam do 17 stycznia 1945 r. Nazajutrz oddział skierowano do walk o Wał Pomorski. W marcu 1945 r. zmieniono kierunek uderzenia na południowy, w stronę Nysy Łużyckiej.

W czasie walk nad Nysą Łużycką, z inicjatywy „Stanleya”, powstał zamiar odłączenia się lub przebicia do aliantów. Zamiar ten został jednak ujawniony i 6 kwietnia 1945 r. kpt. S.M. Winter został aresztowany przez oficerów Głównego Zarządu Informacji Wojskowej pod zarzutem planowanej dezercji.

Sąd Wojskowy  II Amii Wojska Polskiego w pierwszej chwili oskarżenie to odrzucił. Jednak już przy ponownym oskarżeniu w dniu 8 maja 1945 r. dodano inne zarzuty. Śledczy ustalili, że kpt. S. M. Winter należał do grupy czołowych „działaczy” AK na terenach przyłączonych do ZSRR i był skoczkiem spadochronowym – „cichociemnym”. Sąd skazał go na karę śmierci, utratę praw publicznych i honorowych oraz przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa. Wyrok śmierci na kpt. S.M. Winterze noszącym cały czas nazwisko „Jan Hryniewicz” został wykonany 28 czerwca 1945 r. w ruinach zamku w Poznaniu.

 

Kpt. Stanisław Mateusz Winter został na mocy wyroku Izby Wojskowej Sądu Najwyższego w Warszawie z dnia 29 czerwca 1993 r. uniewinniony i zrehabilitowany. Za zasługi w czasie działań wojennych został odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Kopie dokumentów ze zbiorów rodzinnych

Metryczka

Metryczka
Wytworzono:2016-02-15 14:25przez:
Opublikowano:2016-02-15 00:00przez:
Podmiot udostępniający: Archiwum Państwowe w Kielcach
Odwiedziny:7101

Rejestr zmian

  • Brak wpisów.