Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką prywatności. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce. Zamknij Zamknij

Informacje

Kielce w powstaniu styczniowym

Sytuacja w Królestwie Polskim przed wybuchem powstania

Po upadku powstania listopadowego rozpoczął się czas wzmożonego nadzoru policyjnego nad życiem publicznym w Królestwie Polskim. Trwał on aż do połowy XIX stulecia. Dopiero 1856 rok przyniósł dla społeczeństwa polskiego, w tym również Kielecczyzny, perspektywę zmian na lepsze. Klęska Rosji w wojnie krymskiej doprowadziła do osłabienia absolutystycznej monarchii. Podczas wizyty cara Aleksandra II w Warszawie zniesiono stan wyjątkowy, wprowadzono amnestię dla emigrantów powstania listopadowego, zezwolono na otwarcie w Warszawie Akademii Medyko Chirurgicznej i Towarzystwa Rolniczego.

Zmiany te wzmogły aktywność polskich środowisk niepodległościowych i rewolucyjnych. Działalność taką prowadzili przede wszystkim ludzie młodzi, których ze względu na proponowany radykalny program nazywano „czerwonymi”. Niezadowolenie wzrastało także wśród ziemian i mieszczan, którzy dla odróżnienia nazywani byli „białymi”. Uważali oni, że do powstania należy się dobrze przygotować, a także uzyskać poparcie mocarstw zachodnich. Zasadniczą rzeczą, jaka różniła te ugrupowania, był również stosunek do problemu uwłaszczenia chłopów. „Czerwoni” uważali, że powinni oni otrzymać ziemię bez odszkodowania, natomiast „biali” sądzili, że uwłaszczenie może nastąpić dopiero po wypłaceniu odszkodowań właścicielom ziemskim.

Od lata 1860 r. w Królestwie Polskim organizowano manifestacje dla uczczenia ważnych rocznic narodowych. 12 czerwca tego roku odbył się uroczysty pogrzeb 85-letniej Katarzyny Sowińskiej, wdowy po bohaterskim obrońcy Woli, następna zaś miała miejsce 29 listopada 1860 r. w rocznicę Nocy Listopadowej. Również pogrzeb pięciu poległych, zabitych 27 lutego 1861 r. na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, stał się wielką manifestacją patriotyczną. Wydarzenia te odbiły się szerokim echem, wobec czego Rosjanie, aby zatuszować narastające niezadowolenie społeczeństwa, zezwolili na uroczysty pogrzeb ofiar. Chcąc jednocześnie zaskarbić sobie względy, przynajmniej u części społeczeństwa, władze rosyjskie wyraziły zgodę na częściową polonizację administracji. W marcu 1861 roku dyrektorem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego mianowano Aleksandra Wielopolskiego, który jednak, z uwagi na politykę lojalności wobec Rosjan, nie cieszył się poparciem społeczeństwa.

Manifestacje coraz bardziej się nasilały, co wywołało kolejne represje, m.in. namiestnik Michał Gorczakow 2 kwietnia 1861r. zamknął Towarzystwo Rolnicze, a 14 października 1861 r. w Warszawie przywrócono stan wojenny. Wiosną 1862 roku car powołał Rząd Cywilny, na którego czele stanął Aleksander Wielopolski. Upatrując szansę porozumienia się z obozem białych, zrealizował on część zgłaszanych żądań polskiego społeczeństwa. Wprowadził nową ustawę szkolną, powszechne oczynszowanie chłopów i równouprawnienie ludności żydowskiej. Chcąc jednocześnie sparaliżować działalność organizacji spiskowych, zarządził w połowie stycznia 1863 r. niespodziewany pobór do wojska rosyjskiego, tzw. brankę. Przygotowane w tym celu imienne listy obejmowały ok. 12 tys. osób podejrzanych o przynależność do organizacji patriotycznych.

W tej sytuacji podjęto decyzję o przyspieszeniu wybuchu powstania. 22 stycznia 1863 roku Komitet Centralny Narodowy „czerwonych” przekształcił się w Tymczasowy Rząd Narodowy i ogłosił manifest wzywający do walki przeciw zaborcy.

 

Kielce w okresie manifestacji religijno-patriotycznych

Do Kielc także napływały wiadomości o manifestacjach i strajkach w całym Królestwie Polskim. Na ulicach miasta pojawiły się ulotki z podobiznami Tadeusza Kościuszki i Jana Kilińskiego, zaprzestano też hucznych balów i zabaw, a w lokalach, gdzie takowe przyjęcia organizowano, wybijano na znak protestu okna.

Wydarzeniem, które wzburzyło miasto, była napaść na kieleckiego księdza Józefa Zajdlera dokonana przez dwóch, prawdopodobnie pijanych, żołnierzy rosyjskich. Zdarzenie to miało miejsce
4 kwietnia 1861 r. W celu uspokojenia „wzburzonych umysłów” władze miasta powołały 16-osobowy Komitet Bezpieczeństwa, na czele którego stanął Michał Tański, naczelnik powiatu oraz Straż Bezpieczeństwa, do której akces zgłosili uczniowie kieleckich szkół średnich. Komitet Bezpieczeństwa działał do 18 kwietnia 1861 r., kiedy to został rozwiązany przez generała lejtnanta księcia Dawida Bebutowa, dowódcę nowo utworzonego Kieleckiego Okręgu Wojskowego. 25 kwietnia 1861 r. gubernator radomski nakazał gen. Dawidowi Bebutowowi aresztowanie księży nawiązujących w kazaniach do kwestii politycznych, generał jednak uznał ten rozkaz za zbyt pochopny i odmówił jego wykonania. 14 lipca 1861 roku miał miejsce inny incydent. Odbywające się w Katedrze kieleckiej nabożeństwo zostało zakłócone skoczną muzyką graną przez orkiestrę wojskową. Ponieważ oburzenie ludzi było wyjątkowo duże, płk. Zwierow, następca Dawida Bebutowa, musiał składać wyjaśnienia samemu gubernatorowi radomskiemu.

Manifestacje o podłożu religijnym miały w owym czasie istotne znaczenie. Organizowano między innymi pielgrzymki do okolicznych miejsc kultu, np. Jędrzejowa, gdzie znajdowały się relikwie
bł. Wincentego Kadłubka.

Począwszy od lata 1861 r. coraz więcej osób brało udział w uroczystych mszach, upamiętniających wielkie wydarzenia z historii Polski. 6 sierpnia w Kolegiacie kieleckiej odprawiono mszę żałobną za księcia Adama Czartoryskiego, 15 sierpnia 1861 roku, w rocznicę Unii polsko-litewskiej, usypano na Karczówce i na kieleckim cmentarzu kopce, na których umieszczono drewniane krzyże. 10 października 1861r. w Katedrze kieleckiej odbyło się nabożeństwo w intencji Tadeusza Kościuszki, a 14 października 1861 roku, z okazji święta Podniesienia Krzyża Świętego, w klasztorze na Św. Krzyżu miała miejsce msza, podczas której śpiewano: Jeszcze Polska nie zginęła i Boże coś Polskę. Na wieży świętokrzyskiego kościoła powiewał olbrzymi sztandar z Orłem i Pogonią.

Oprócz duchowieństwa aktywną działalność patriotyczną prowadziła również młodzież szkolna. W maju 1861 r. zmuszono do wydalenia z pracy Rajmunda Duchowskiego, nauczyciela, który kazał wymierzyć karę chłosty uczniowi przewodzącemu grupie osób śpiewających pieśni patriotyczne. W celu uniknięcia dalszych zajść władze zdecydowały się na zakończenie roku szkolnego z dniem 10 czerwca 1861 r. Nie zatrzymało to jednak fali protestów, już 3 lipca uczniowie, wspólnie z mieszkańcami Kielc, wybili szyby w oknach dyrektora gimnazjum, inspektora Antoniego Formińskiego.

 

Stan wojenny

Masowość wystąpień w Kielcach oraz okolicznych miejscowościach: Szydłowcu, Miechowie, Sandomierzu, Jędrzejowie, Opatowie, Olkuszu, Białobrzegach, Będzinie, Siewierzu, Stopnicy sugerowała władzom rosyjskim, że są to działania zorganizowane, tak więc uznano za konieczne wprowadzenie stanu wojennego. W guberni radomskiej stan wojenny ogłoszono 17 października 1861 roku. Naczelnikiem wojennym został gen. Aleksander Uszakow, a naczelnikiem powiatu kieleckiego płk. Ksawery Onufry Czengiery. Wprowadzono zakaz zgromadzeń, szczególnie przy krzyżach i figurach, ograniczono liczbę ludzi uczestniczących w nabożeństwach, wyznaczono godzinę policyjną. Zabroniono noszenia symboli narodowych, strojów i biżuterii żałobnej. Nakazano także usuwać te symbole ze sztandarów kościelnych i cechowych. W kościołach policjanci spisywali dane osób śpiewających pieśni patriotyczne. 5 listopada 1861 roku Magistrat miasta nakazał kielczanom oddanie posiadanej przez nich broni. Zarządzeniu temu podporządkować musieli się nawet policjanci i strażnicy więzienni. Narastały kontrole, zatrzymania i aresztowania, co utrudniało życie publiczne. Od kwietnia 1862 roku nastąpiło pewne złagodzenie obostrzeń stanu wojennego, lecz był to spokój jedynie pozorny.

Na początku 1862 r. zaczęto organizować w Kielcach polską tajną organizację pod kierownictwem reprezentujących poglądy „czerwonych” Władysława Janowskiego, Władysława Trzeszkowskiego i Wojciecha Biechońskiego. Działania konspiracyjne objęły również zachowawcze ugrupowanie „białych”. Liderami w tym obozie byli Erazm Różycki, Ludwik Krzyszkowski, Konstanty Holewiński. W czerwcu 1862 roku doszło do porozumienia pomiędzy oboma stronnictwami. W lipcu tego samego roku wspólnie doprowadzono do otwarcia szkoły rzemieślniczej, w której pod pozorem nauki zawodu, uczono taktyk walki oraz umiejętności posługiwania się bronią. W październiku 1862 r. zakończono budowę zrębów organizacji narodowej. Na jej czele w Kielcach stanął Edward Plewiński, nauczyciel mineralogii, który bezpośrednio podlegał Władysławowi Janowskiemu, będącemu odtąd naczelnikiem wojennym województwa krakowskiego. Rozpoczęto rozmowy w sprawie daty wybuchu powstania.

Z uwagi na możliwość aresztowania Władysław Janowski zadecydował o wyznaczeniu zastępcy. Wybór padł na Apolinarego Kurowskiego. 17 stycznia 1863 roku, wobec mających nastąpić aresztowań, Władysław Janowski opuścił Kielce, a jego obowiązki przejął Apolinary Kurowski.

W dniu 18 stycznia 1863 r. w Kielcach doszło do spotkania Mariana Langiewicza, naczelnika wojennego województwa sandomierskiego, z Apolinarym Kurowskim, nowym naczelnikiem województwa krakowskiego. Apolinary Kurowski nie miał jeszcze sprecyzowanych poglądów co do prowadzenia działań zbrojnych na powierzonym mu terenie. Marian Langiewicz, nawiązując do ustalonych wcześniej planów, proponował atak z zaskoczenia na stacjonujący w mieście rosyjski garnizon. Okazja była nadarzająca, gdyż około 200 żołnierzy wyjechało na przedstawienie teatralne do Jędrzejowa, a sam Czengiery przebywał wówczas w Radomiu. Planowano także przechwycenie armat stojących na folwarku Pocieszka i przetransportowanie ich do Suchedniowa. Niezbędnych informacji wywiadowczych dostarczyli oficerowie z garnizonu, którzy przeszli na stronę powstańców: Roman Bocheński, Stanisław Dobrogojski i Franciszek Łuszczewski.

Kurowski nie podjął żadnej decyzji, lecz udał się do Warszawy po szczegółowe instrukcje. Instrukcji takowych nie otrzymał, a brak szybkiej decyzji doprowadził do dezorganizacji oddziałów powstańczych. Wiadomość o koncentracji polskich wojsk dotarła do gen. Aleksandra Uszakowa, który nakazał Czengieremu wracać do Kielc oraz odwołać wizytę żołnierzy w Jędrzejowie. W efekcie wieczorem 22 stycznia 1863 r. na Rynku stanęły działa przeniesione z Pocieszki, 7 i 9 rota 23 Smoleńskiego Pułku Piechoty, szwadron dragonów oraz patrol kozacki. Łącznie ok. 700 żołnierzy.

 

Kielce w czasie powstania styczniowego - 1863 rok

Powstanie styczniowe wybuchło w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. W Kielcach punktem koncentracji polskich wojsk była Karczówka, przybyło tam jednak tylko ok. 200 osób. Byli to głównie robotnicy z zakładów w Białogonie pod dowództwem urzędnika Walentego Winiarskiego uzbrojeni w kosy, widły, szable. Kpt. Stanisław. Dobrogojski z Waśniowa nie otrzymał od A. Kurowskiego precyzyjnej informacji o miejscu spotkania, błądził więc ze swoim oddziałem po okolicznych wzgórzach. Spóźniony Kurowski dotarłszy zaś nad ranem na Karczówkę, stwierdził, że atak na Kielce wobec braku zaskoczenia nie ma sensu. Podjął wobec tego decyzję o odesłaniu ludzi do domu, a sam udał się na południe województwa. W tej sytuacji Rosjanie wycofali część żołnierzy z Rynku do koszar, natomiast wzmocniono patrole kontrolujące przedmieścia.

27 stycznia 1863 r. zakazano wszelkich zgromadzeń i ogłoszono (od godz. 18.00) godzinę policyjną. Zobowiązano również zwierzchników instytucji i urzędów kieleckich do informowania władz
czy pracownicy i uczniowie pozostają w Kielcach czy też opuścili miejsca zamieszkania. Szczególnie dotyczyło to młodzieży ze starszych klas gimnazjów, bowiem  zaczęła ona masowo uciekać za miasto, zasilając stacjonujące w okolicy oddziały partyzanckie.

29 stycznia 1863 r. gen. A. Uszakow, w obawie przed utratą kontroli nad gubernią, wzmocnił kielecki garnizon dragonami i żandarmerią ze Stopnicy. Siły rosyjskie w mieście składały się z 10 kompanii Smoleńskiego Pułku Piechoty, 2 szwadronów jazdy, sotni kozackiej i 8 dział z obsługą. W celu zabezpieczenia się przed ewentualnym wystąpieniem mieszkańców Kielc nakazano aresztowanie wszystkich osób podejrzanych o działalność w konspiracji. Na początku lutego liczba więźniów politycznych osadzonych w więzieniu kieleckim wzrosła do 287 osób.

Mimo nasilającego się terroru mieszkańcy Kielc stali się zapleczem dla oddziałów partyzanckich. Zorganizowano między innymi sprawnie działającą sieć przerzutu informacji o zamierzeniach rosyjskich. Informacji tych dostarczali, często nawet niechcąco, rosyjscy wojskowi zakwaterowani w polskich domach. Zaszyfrowane meldunki trafiały do oddziałów powstańczych za pośrednictwem zakonników z Klasztoru Bernardynów na Karczówce i pracowników Zakładów Białogońskich .

Gdy 18 lutego 1863 r. powstańcy ponownie zbliżyli się do Kielc, przedstawiciele mieszkańców miasta, w odpowiedzi na odezwę Mariana Langiewicza „Do mieszkańców województwa krakowskiego”, zaoferowali pomoc w walce z wojskami rosyjskimi. Na przeszkodzie stanęły jednak braki w uzbrojeniu. Do 15 marca 1863 roku do partii powstańczych trafiło 85 osób, w tym 63 uczniów szkół średnich, 12 uczniów rzemiosła, 4 urzędników, 2 kucharzy, 1 krawiec, 1 służący, 1 stróż, 1 parobek. Wśród zbiegłych z kieleckiego gimnazjum w kwietniu 1863 roku był również Aleksander Głowacki (Bolesław Prus). Do oddziałów powstańczych trafiali uczniowie Seminarium Duchownego i oficerowie z garnizonu kieleckiego. Ogółem można przyjąć, że w pierwszym roku powstania do oddziałów trafiło prawie 300 osób z Kielc. Najwięcej ucieczek miało miejsce w okresie od 5 do 22 lutego 1863 roku, gdy w rejonie miasta przebywały oddziały pod dowództwem Mariana Langiewicza. Łącznie w latach 1863-1864 udział w walce zbrojnej wzięło ok. 336 mieszkańców.

Dowódca oddziałów rosyjskich, naczelnik wojenny powiatu kieleckiego Ksawery Onufry Czengiery, zdecydowanie tępił wszelkie przejawy działalności powstańczej na swoim terenie. Ważną rolę odgrywało więzienie przy ulicy Zamkowej. Osadzano w nim między innymi powstańców wziętych do niewoli w okolicach Kielc. Ich sytuacja była bardzo ciężka, ponieważ traktowano ich jak przestępców kryminalnych. Dlatego kielczanie, działając w ramach miejskiej organizacji narodowej, zorganizowali system pomocy schwytanym powstańcom. Była ona różnorodna, m.in. dostarczano aktualną prasę, grypsy z instrukcjami jak zeznawać, by nie zostać skazanym na karę śmierci. Organizowane pod pozorem choroby przeniesienia uwięzionych do szpitala Św. Aleksandra umożliwiały wielu ucieczkę z więzienia. Inną metodą uwalniania więźniów były opłacane protekcje. Mimo to jednak wielu schwytanych przez Rosjan powstańców otrzymywało wyroki śmierci, zostawało pozbawionych majątków oraz zsyłani byli na Sybir.

Wielu mieszkańców niosło pomoc samoistnie, bez kontaktu z organizacją narodową. Gdy do miasta dotarła wiadomość o spaleniu Suchedniowa, Kielczanie natychmiast zorganizowali zbiórkę żywności, bielizny i ubrań. Niestety transport ten w drodze przechwycili Kozacy.

Istotnym problemem dla zaborców były władze kościelne, utrzymywały one bowiem w województwie żałobę, odprawiały msze w intencji walczących oddziałów. 9 sierpnia 1863 roku biskup kielecki Maciej Majerczak wprowadził zakaz grania na organach i śpiewu uroczystych pieśni oraz bicia w dzwony, który obowiązywał przez ponad 4 miesiące.

 

Kielce w 1864 roku

Kiedy nowym namiestnikiem Królestwa został gen. Teodor Berg, rozpoczął się nowy okres tłumienia powstania. Usuwano nielojalnych wobec Rosjan urzędników, przystąpiono również
do nakładania kar pieniężnych na rodziny osób biorących udział w powstaniu lub udzielających się w organizacji narodowej.

Mimo tych represji w pierwszą rocznicę powstania, w nocy z 22 na 23 stycznia 1864 r., na przedmieścia Kielc wtargnął szwadron jazdy powstańczej w sile około 100 osób dowodzony przez Zygmunta „Krzywdę” Rzewuskiego kompletnie zaskakując oddziały rosyjskie. Pośpiesznie wyprowadzono żołnierzy z koszar i wytoczono na Rynek działa. Do większych walk nie doszło, ale samo pojawienie się oddziałów partyzanckich było wyraźnym sygnałem, że powstanie jeszcze się nie skończyło. Kilkanaście dni później, 2 lutego 1864 r., grupa powstańców pod dowództwem Jana Rudowskiego zaatakowała w pobliżu Kielc rosyjski patrol, zabijając dwóch dragonów i biorąc sześciu do niewoli.

6 lutego 1864 r. Teodor Berg nałożył na Kielce kontrybucję w wysokości 3622 rubli. Ściągnięto ją z 350 urzędników i 450 właścicieli domów. Kolejne, mniejsze kontrybucje spadały na miasto 2 lutego (200 rubli) i 11 maja (300 rubli). Ponadto w celu moralnego upokorzenia kielczan kilkaset osób, przede wszystkim urzędników, zostało zmuszonych do podpisania wiernopoddańczego adresu do cara Aleksandra II.

Wysłanie pisma zbiegło się w czasie z carskim ukazem o uwłaszczeniu chłopów. Po odczytaniu ukazu zgromadzeni udali się na mszę, podczas której głoszący kazanie ks. Stanisław Skulski skrytykował wdzięczność chłopów dla rosyjskiego władcy. Zachowanie to przypłacił zesłaniem na Sybir, a na kieleckie duchowieństwo nałożono karę w wysokości 985 rubli. Trudną sytuację duchowieństwa potwierdza fakt  zmuszenia do ogłoszenia listu pasterskiego nawołującego powstańców i współpracujących z nimi Kielczan do ujawniania się.

Koniec 1864 roku przyniósł dalsze nasilenie represji rosyjskich. 8 listopada 1864 r. nakazano kasatę klasztoru na Karczówce, którego zakonnicy byli podejrzewani o sprzyjanie ruchowi narodowemu.

Nadal wielu z powstańców, jak i pomagających im kielczan, trafiało do kieleckiego więzienia, a pomoc uwięzionym była coraz trudniejsza.

Ponowiono zakazy dotyczące noszenia czarnych ubrań i biżuterii. Zakazano nawet sprzedaży stalowych piór z wizerunkiem krucyfiksu. Wobec takiej sytuacji, wiele osób przewidując klęskę powstania i grożące z tego powodu represje, postanowiło pod różnymi pretekstami opuścić miasto. Realne zagrożenie wzmagały coraz częściej dokonywane przez Rosjan publiczne egzekucje podejrzanych o udział w powstaniu.

 

Upadek powstania styczniowego

Powstanie objęło całe Królestwo, znaczną część Litwy oraz Wołyń i trwało ponad rok. Pomiędzy październikiem 1863 a kwietniem 1864 roku dyktaturę sprawował Romuald Traugutt, który próbował kontynuować walkę zbrojną. Jego śmierć 5 VIII 1864 r. w Cytadeli warszawskiej oraz ukaz carski o uwłaszczeniu chłopów z 2 III 1864 roku przekreśliły nadzieje na sukces .powstania. Niektóre oddziały walczyły jeszcze do jesieni roku następnego. Najdłużej walczył oddział powstańczy pod dowództwem księdza generała Stanisława Brzóski. Przez cały okres walki miały charakter wojny partyzanckiej, a Rząd Narodowy nigdy nie miał szansy ujawnienia się. W sumie stoczono 1229 potyczek i bitew, w tym 956 w Królestwie Polskim, 236 na Litwie oraz na Białorusi i Ukrainie. W oddziałach powstańczych służyło łącznie ok. 200 tysięcy, z czego około 30 tysięcy poniosło śmierć.

Represje rozpoczęły się natychmiast po stłumieniu powstania. Tysiące uczestników rozstrzelano, kilkadziesiąt tysięcy zesłano na Syberię. W 1867 zniesiono resztę autonomii Królestwa Polskiego, rozpoczęła się rusyfikacja. Królestwo Polskie otrzymało nazwę Przywiślański Kraj i podzielono je na 10 guberni. Zakazano działalności oświatowej i kulturalnej w języku polskim, do szkół i urzędów wprowadzono język rosyjski jako język oficjalny. W ramach represji dokonano kasacji wszystkich klasztorów w Królestwie, a miastom, które czynnie pomagały powstańcom, odebrano prawa miejskie. Skonfiskowano 1660 majątków szlacheckich, oddając je na licytację lub obdarowując nimi oficerów rosyjskich.

Epilogiem tego zrywu narodowego był wybuch powstania zabajkalskiego w czerwcu 1866 r. zorganizowanego przez polskich zesłańców.

 

Kielce po upadku powstania

Gdy powstanie ostatecznie upadło, również w Kielcach rozpoczął się długi okres rosyjskiego terroru.

W 1865 r. miasto otrzymało nowego naczelnika wojennego, mjr Henryka Tetznera, który dostał zalecenie jak najszybszego zatarcia wszelkich pozostałości po zrywie narodowym.

Więźniów kieleckiego więzienia wywieziono na Sybir lub skazano na odbywanie kary w innych, surowszych twierdzach. W 1865 r. podjęto decyzję o wzniesieniu w pobliżu kolegiaty cerkwi prawosławnej. W celu uzyskania placu pod budowę wyburzono zabytkową Bramę Krakowską. Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, której otwarcie nastąpiło w 1873 roku, stanowiła symbol zniewolenia narodu polskiego, aż do okresu międzywojennego, kiedy to została rozebrana. W ramach represji zniszczono również szereg elementów architektonicznych Pałacu Biskupów krakowskich. Obcięto wieże i rozbito znajdujące się na froncie marmurowe figury posłów szwedzkich i moskiewskich, a na cmentarzu kolegiackim ustawiono pomnik z napisem: Wdzięczni włościanie Cesarzowi Wszech-Rosji Aleksandrowi II Królowi Polskiemu za nadanie swobody ukazem z 19 lutego/2 marca 1864 roku.

Kiedy dawno umilkły echa powstania, w 1868 roku władze zaborcze podjęły decyzję, aby kieleckie majętności skarbowe, takie jak Psiarnia, Nowy Folwark, Czarnów, Masłów i Wola Kopcowa oddano księciu Aleksandrowi Szachowskiemu jako nagrodę za udział w tłumieniu powstania. Wcześniej, kilkoma wsiami w pow. jędrzejowskim obdarowano mjr. Czengierego. Podobnie stało się z dobrami ,które były własnością Kolegiaty kieleckiej.

Był to tragiczny epilog wydarzeń w Kielcach związanych z największym powstaniem narodowym.

 

Bibliografia:

Bańkowski P., Z dziejów powstania styczniowego na Kielecczyźnie, Pamiętnik Kielecki, Kielce 1947,

Boniecki J., Przegląd ważniejszych walk partyzanckich w powstaniu styczniowym na terenie guberni radomskiej, Rocznik Świętokrzyski, Kielce 1971, t. 2,

Caban W., Społeczeństwo Kielecczyzny 1832-1864, Kielce 1993,

Caban W., Z dziejów powstania styczniowego w rejonie Gór Świętokrzyskich, Warszawa Kraków 1989,

Fajkosz E., Powstanie styczniowe w świetle ksiąg stanu cywilnego, Rocznik Świętokrzyski, Kielce 1971, t. 2,

Groniowski K., Rok 1863 na Kielecczyźnie (stan badań), Rocznik Świętokrzyski, Kielce 1971, t. 2 ,

Guldon Z., Massalski A., Historia Kielc, Kielce 2000,

Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1983,

Massalski A., Udział młodzieży szkolnej Kielc w spiskach i walkach narodowo wyzwoleńczych w XIX wieku, Kielce 1982,

Pazdur J., Dzieje Kielc do 1863 r., Wrocław, Warszawa, Kraków 1967,

Pazdur J., Kielce w latach 1864-1939 ,Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1971,

Powstanie styczniowe 1863-1865. Wrzenie, Bój. Europa. Wizje, pod red. Sławomira Kalembki, Warszawa 1990,

Ramotowska F., Tajemne państwo polskie w powstaniu styczniowym 1863-1864. Struktura organizacyjna, cz. 1-2, Warszawa 1999-2000

Ryszewski B., Materiały do dziejów powstania styczniowego w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Kielcach, Archeion 1964, nr 40,

Ryszewski B., Wirska Materiały do dziejów powstania styczniowego w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Kielcach, Rocznik Świętokrzyski, Kielce 1971, t. 2,

Urbański K., Kielce w okresie powstania styczniowego, Kielce 1996.

Kielce 2012.12.20

 

Zadanie 1 - Manifestacje w okresie przedpowstaniowym

1. Wymień najważniejsze manifestacje narodowe, jakie miały miejsce w okresie przedpowstaniowym
w Królestwie Polskim.

2. Wymień manifestacje narodowe, jakie w latach 1861-1862 odbyły się w Kielcach.

3. W jaki sposób manifestowano opór przeciwko władzy zaborczej (podaj przykłady)

Źródło 1. Odezwa wzywająca do obchodów rocznicy Unii Polsko-Litewskiej z 1861 roku, - Archiwum Ordynacji Myszkowskiej, sygn. 180

 

 Źródło 2. Pieśn religijna „Boże Ojcze, Twoje dzieci proszą, żebrzą lepszej doli,” – prosząca o przywrócenie wolności Ojczyzny, - Archiwum Ordynacji Myszkowskiej, sygn. 180

 

Źródło 3. Wiersz okolicznościowy pt. Budowanie kopca na Karczówce 15 sierpnia 1961 roku. – Zbiór luźnych akt majątkowych, listów i materiałów ulotnych rodzin i rodów z województwa kieleckiego, sygn. 12

 Źródło 4. Wiersz okolicznościowy pt. Budowanie kopca na Karczówce 15 sierpnia 1961 roku. – Zbiór luźnych akt majątkowych, listów i materiałów ulotnych rodzin i rodów z województwa kieleckiego, sygn. 12

Źródło 5. Wiersz okolicznościowy pt. Budowanie kopca na Karczówce 15 sierpnia 1961 roku. – Zbiór luźnych akt majątkowych, listów i materiałów ulotnych rodzin i rodów z województwa kieleckiego, sygn. 12

Źródło 6. Wiersz okolicznościowy pt. Budowanie kopca na Karczówce 15 sierpnia 1961 roku. – Zbiór luźnych akt majątkowych, listów i materiałów ulotnych rodzin i rodów z województwa kieleckiego, sygn. 12 

 

Zadanie 2 - Stan wojenny

4. Podaj datę wprowadzenia stanu wojennego na terenie Królestwa Polskiego.

5. Wymień 6 spośród 16 zakazów wynikających z przepisów stanu wojennego wprowadzonych
w Kielcach przez Michała Tańskiego naczelnika powiatu kieleckiego.

 

Źródło 1. Zarządzenie Naczelnika Powiatu Kieleckiego, Michała Tańskiego, wprowadzające zakazy wynikające z przepisów stanu wojennego - Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 54

 

Zadanie 3 - Karczówka w powstaniu styczniowym

6. Jaką rolę odegrał Klasztor Bernardynów na Karczówce w okresie powstania styczniowego?

7. Czy dzisiaj można na Karczówce znaleźć jakieś pamiątki/symbole przypominające o powstaniu styczniowym ?

 Źródło 1. Plakat informujący o obchodach 75 rocznicy obchodów Powstania Styczniowego - między innymi o pochodzie na Karczówkę, „gdzie przed pomnikiem poległych powstańców nastąpi złożenie hołdu pamięci bojowników z 1863 roku”, - Akta miasta Kielc ,sygn. 2295,

 

Zadanie 4 - Kielczanie w powstaniu styczniowym

8. Kto (jakie grupy społeczne) najczęściej zgłaszał się do oddziałów powstańczych ?

9. W jaki sposób Kielczanie pomagali osobom osadzonym w więzieniu kieleckim ?

10. Przy jakiej ulicy mieściło się więzienie kieleckie i jaką funkcję w obecnej chwili pełni to miejsce?

Źródło 1. Raport Magistratu miasta Kielc z 14/26 lutego 1863 roku o „zbiegłych z Gimnazjum uczniach”, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 55,

Źródło 2. Raport Magistratu miasta Kielc z 14/26 lutego 1863 roku o „zbiegłych z Gimnazjum uczniach”, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 55,

Źródło 3. Raport magistratu miasta Kielc o mieszkańcach Kielc, którzy „wydali się z Miasta tutejszego bez wiedzy miejscowej Policji” - 19/31 sierpień 1863 roku, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 56,

Źródło 4. Raport magistratu miasta Kielc o mieszkańcach Kielc, którzy „wydali się z Miasta tutejszego bez wiedzy miejscowej Policji” - 19/31 sierpień 1863 roku, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 56,

Źródło 5. Raport magistratu miasta Kielc o mieszkańcach Kielc, którzy „wydali się z Miasta tutejszego bez wiedzy miejscowej Policji” - 19/31 sierpień 1863 roku, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 56,

Źródło 6. „Wykaz Obejmujący Rysopis fabrykantów z Zakładu Białogon, którzy samowolnie takowy opuścili” - 9/21 lutego, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 56,

Źródło 7. „Wykaz Obejmujący Rysopis fabrykantów z Zakładu Białogon, którzy samowolnie takowy opuścili” - 9/21 lutego, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 56,

 Źródło 8. „Lista imienna więźniów zakwalifikowanych do odesłania z Kieleckiego do Chęcińskiego Więzienia”, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 56,

 Źródło 9. „Lista imienna więźniów zakwalifikowanych do odesłania z Kieleckiego do Chęcińskiego Więzienia”, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn. 56,

 

Zadanie 5 -Represje popowstaniowe

11. Podaj przykłady represji jakich doświadczyli mieszkańcy Kielc po zakończeniu działań zbrojnych.

12 Opisz zmiany jakie dla podkreślenia znaczenia władzy carskiej wprowadzono w architekturze miasta.

13. W jaki sposób nagradzano osoby zasłużone w tłumieniu powstania na Kielecczyźnie?

Źródło 1. Pismo rektora Gimnazjum w Kielcach Antoniego Formińskiego, z dn. 2/14 maja 1864 roku, informujące o zapłaceniu kontrybucji, Naczelnik Wojenny Rewiru Kieleckiego, sygn. 82,

Źródło 2. Treść przysięgi na wierność władzy rosyjskiej - 4/16 grudnia 1866 roku, Naczelnik Wojenny Rewiru Kieleckiego, sygn. 21,

Źródło 3. Pocztówka przedstawiająca cerkiew - symbol zniewolenia narodu polskiego - wzniesioną w pobliżu Kolegiaty kieleckiej – oryginał w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Kielcach,

Źródło 4. Pocztówka przedstawiająca Pałac Biskupów krakowskich ze zburzonymi w ramach represji wieżami. - oryginał w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Kielcach.

Metryczka

Metryczka
Wytworzono:2016-02-11 18:50przez:
Opublikowano:2020-05-05 00:00przez:
Zmodyfikowano:2021-10-12 11:40przez:
Podmiot udostępniający: Archiwum Państwowe w Kielcach
Odwiedziny:21367

Rejestr zmian

  • [2021-10-12 11:40:12]m
  • [2021-09-10 09:50:02]m